SMEDEREVO, 30. oktobar 2018 – Komemorativnim okupljanjem kod Spomenika izginulim i umrlim vojnim obveznicima iz Smedereva u ratu 1914 – 1919. godine u centru grada i svečanom akademijom u Centru za kulturu danas je obeležen Dan oslobođenja Smedereva u Prvom svetskom ratu.
Okupljanje kod nedavno obnovljenog spomenika, počelo je himnom, a zatim je minutom ćutanja odana počast precima koji su se borili u Velikom ratu. Parastos su služili sveštenici Srpske pravoslavne Crkvene opštine smederevske, da bi potom vence položili predstavnici Vojske Republike Srbije, Grada Smedereva, političkih organizacija i potomci slavnih ratnika – Udruženje potomaka ratnika 1912-1918, Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912-1918 njihovih potomaka i poštovalaca, Gradski odbor SUBNOR-a Smederevo, Podružnica Lipe i Patriotska spona 1912-1999. Komemoraciju je završio prigodnom besedom Branko Milanović, zamenik predsednika Udruženja potomaka ratnika 1912-1918.
Svečanu akademiju, povodom 100 godina od završetka Prvog svetskog rata, koja je održana u Centru za kulturu, pod pokroviteljstvom Grada Smedereva, otvorio je hor Kir Stefan Srbin, najpre himnom „Bože pravde“, zatim i „Maršom na Drinu“.
O Smederevu i smederevskom kraju u Prvom svetskom ratu govorio je Miroslav Lazić, viši kustos istoričar u Muzeju u Smederevu.
– Smederevci su bili među prvima koji su iskusili rat. Austrougarski monitori na Dunavu i predstraže na severnoj obali Dunava vatrom iz pušaka i topova označili su početak sukoba čak i pre nego što je formalno upućena objava rata Srbiji. Smederevska varoš je do kraja leta sporadično tučena artiljerijskom i puščanom vatrom manjeg ili većeg intenziteta. Specifičnost Smedereva ogledala se u činjenici da je kao varoš na velikoj graničnoj reci, posle Šapca i Beograda, bio grad u Srbiji koji je najviše postradao. Čak i u danima kada borbi nije bilo život je proticao u neizvesnosti, jer su stanovnici živeli kako je to Slavoljub Šterić lepo opisao ‘na puškomet od neprijatelja’ – kazuje Lazić.
Viši kustos istoričar se u drugom segmentu bavio Smederevskim bojem 1914, koji ćemo detaljnije opisati u narednim programskim sadržajima serijala, koji povodom stogodišnjice od Velikog rata, objavljuje Podunavlje.info.
Međutim, nastavlja Lazić, i nakon ove pobede borbe su nastavljene, kako na frontu, tako i iza njega, sa strašnom epidemijom tifusa sve do aprila 1915. Godine. Specifičnosti Smedereva u Prvom svetskom ratu određene su u velikoj meri geografijom, kaže Lazić.
– Naime, nalazeći se na granici tadašnje Srbije, na samom ulazu u Moravsko-vardarsku dolinu, koja je naročito za Nemački Rajh bila od životne važnosti, za njegov Drang nacht Osten. Zato ne treba da čudi što je baš nemačka 11. armija u oktobru 1915. godine osvojila Smederevo. U tom smislu nemačko vojno prisustvo u Smederevu biće naročito naglašeno sve do kraja rata, iako je ovaj deo Srbije kasnije bio deo austrougarske okupacione zone. Posledicu paklene artiljerijske vatre iz preko 200 topova koja se sručila na Smederevo, nisu mogle da sakriju ni austrougarske okupacione novine: „Smederevo je ona varoš u Srbiji, preko koje je prešla najstrašnija bujica rata. Nekada još lijep, čuveni grad, danas je skoro sama razvalina“.
Hrana i drugi važni resursi su otimani, a stanovništvo svedeno na puke izvršioce vojnih naredbi okupatora, dodaje Lazić I trogodišnju okupaciju opisuje kao “(su)život po dekretu”, s obzirom na činjenicu da je okupator samo uz pomoć grube sile uređivao društveni život naredbama iz vojnih komandi.
– Prvi front je ubijao; drugi front je spasavao živote. Drugi front ženskog angažmana dramatično je promenio ulogu žena u dvadesetom veku. U uslovima nedostatka muške radne snage, najviše su žene preuzimale muške poslove, dodajući ih svojim, uobičajenim zaduženjima. Zato nije preterano reći da je tokom trajanja okupacije Srbija živela u nekoj formi Ženskog društva. Jer, u Smederevu je 1916. godine nedostajalo skoro 44% predratnog muškog stanovništva – navodi Lazić.
Na kraju osvrta na Veliki rat, koji će biti temai njegove knjige koja je u pripremi, viši kustos istoričar u smederevskom Muzeju, Miroslav Lazić, govorio je o oslobođenju, podsetivši da su, konačno, nakon manjih borbi u Radincu 29. oktobra, jedinice iz sastava 1. srpske armije pod komandom vojvode Petra Bojovića u ranim jutarnjim časovima 17. oktobra po starom, 30. oktobra po novom kalendaru, ušle pobedonosno u Smederevo. Srpsku zastavu u grad uneli su vojnici leve kolona Konjičke divizije predvođeni majorom Dušanom Dodićem.
U Smederevu je 7. oktobra 1928. svečano proslavljena desetogodišnjica proboja Solunskog fronta. U onovremenoj lokalnoj štampi sa pijetetom su se sećali izginulih i umrlih koji su živote dali kako bi se ispunila, citiraću „Zavetna misao ujedinjenja“. Danas, 100 godina nakon oslobođenja, najmanje što možemo da uradimo jeste da se na dostojanstven način i sa mnogo poštovanja okupimo ovde, te sa neizmernom zahvalnošću kažemo „Neka im je večna slava!“
U muzičkom intermecu svečane akademije nastupio je Milan Lazić, učenik Muzičke škole, koji je na harmonici izveo Tajčevićeve „Balkanske igre“, a u drugom delu svečanosti prikazan je dokumentarni film „Srbija u Prvom svetskom ratu“, u kome su korišćeni sačuvani snimci naših i stranih snimatelja, o jednom od najpotresnijih i najsvetlijih perioda u istoriji Srbije.
Projekat “Sećanje na ratnike – 100 godina od Velikog rata u Smederevu” sufinansiran je iz budžeta Grada Smedereva, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.