SMEDEREVO, 11. avgust 2019 – U praistorijsko doba nije bilo puteva, kretanje kroz šume i močvare bilo je skopčano s nizom opasnosti. Zato je Dunav bio prava magistrala, ma auto-put, i to bez naplatnih rampi. Jedini rizik je bio da putnik-namernik ispadne iz uskog čamca, napravljenog od izdubljenog debla, kakvi su ovi na slici, koji se čuvaju u lapidarijumu Muzeja u Smederevu. Do duše, ovi su kudikamo mlađi, oni prastari nisu opstali, ali su vrlo nalik takvima iz kamenog doba. A naš deo Dunava je, ne pominje se to dovoljno često, u dva maha u praistorijsko doba bio središte evropske kulture. Zaista smo bili lideri u Evropi, ali to tada nije imao ko, ni gde, da objavi.
„Zajednice lovaca i ribara srednjeg kamenog doba, koje su između 7000. i 5500. godine pre n. e. živele u području Đerdapa, prve su u Evropi uspostavile složene privredno-društvene odnose, stvorile veliki mit o nastanku sveta i ljudi, izvajale monumentalne likove u kamenu i projektovale čudesne konstrukcije koje zauzimaju istaknuto mesto u praistorijskoj arhitekturi. Jedan milenijum kasnije, između 4500. i 3500. godine pre nove ere, teritorija Srbije opet je postala kulturno središte praistorijskog sveta. U to vreme na području Beograda, na mestu današnje Vinče, razvilo se veliko naselje podunavskih zemljoradnika, metropola jedne od najblistavijih kultura evropske praistorije. Stanovnici te praistorijske Vinče i njihovi saplemenici u Banatu, Pomoravlju i na Kosovu ostvarili su tokom mlađeg kamenog doba sasvim osobenu kulturu koja je nadaleko zračila i dominirala celom srednjom i jugoistočnom Evropom“, napisao je akademik Dragoslav Srejić u „Iskustvima prošlosti“.
S obzirom da se smederevski atar nalazi na pomenutom plovnom, a jedinom tada putu između ova dva lokaliteta, bilo bi neverovatno da su ga i u ta doba, kamena, preskočili da je samo ovde bila pustara, bez ljudi. Na žalost, nema baš previše materijalnih dokaza za to ko je od njih, i kada, boravio na ovom području, uglavnom je reč o sporadičnim nalazima, slučajnim i pojedinačnim, kako kažu u smederevskom Muzeju. Figura lipskog idola, o kojoj piše Leontije Pavlović, verovatno najpoznatiji proučavalac i poznavalac istorije ovog kraja, jedan je od retkih artefakata. Tu su i kameni vrhovi strela i sekira, kremeni nožići, nešto nakita i grnčarije.
A ako je Dunav bio auto-put, da nastavim analogijom s početka ovog teksta, onda je Morava bila magistrala.
„Dolina Morave najznačajnija saobraćajnica između balkanskog juga i panonskog severa, bila je naseljena od najdubljih početaka praistorije. Njome su krstarili lovci starijeg kamenog doba, čije su stanice otkrivene u centralnoj Srbiji, ovim putem su uporno prodirali, krajem VI i tokom V milenija stare ere, najstariji zemljoradnici jugoistočne Evrope, nosioci starčevačke kulture. Njih su zamenile populacije vinčanske grupe, čija su brojna naselja ležala duž obale Morave i njenih pritoka, kao i u Podunavlju. U ovim naseljima, tokom IV milenijuma stare ere, već se odigrava proces postepenog korišćenja bakra – prvog metala koga su najstariji metalurzi naučili da tope“, objašnjava Tatjana Gačpar, direktorka Muzeja u Smederevu.
U naredna tri milenijuma, dok se sa bakra prelazilo na bronzu, pa potom na gvožđe, koje će, eto, u Smederevu da se prerađuje do današnjih dana, ovim područjem prodefilovale su razne grupe, plemena pa i narodi. Uz domorodačko stanovništvo tračansko-ilirsko, stalno će se tu nastaniti i Kelti, pleme Skordiska.
Neće proći mnogo a na obale Dunava kraj Smedereva stići će Rimljani, no to je već poznatiji segment istorije, kao i ono što potom sledi, sve do XX, pa i XXI veka. Ako smo 45 miliona godina uspeli da „uguramo“ u dva nastavka ovog serijala, onda smo, valjda, i preostala dva milenijuma mogli da sažmemo u jedan. Pogotovo s obzirom da je u pitanju mnogo bolje dokumentovan i uglavnom većini znan deo povesti ovog kraja, mnogo toga se čak i u školama uči. Dakle, još malo strpljenja. Sve, posle ovog podužeg, nadamo se – barem malo zanimljivog, uvoda kako bismo stigli do Dunava i Smedereva današnjeg i videli šta mu reka znači, gde je ta prednost života na Dunavu iskorišćena, a gde nije i šta bi moglo da se učini da se to ispravi.
Fotografije Muzeja u Smederevu.
Projekat „Smederevo na Dunavu“ sufinansiran je iz budžeta Grada Smedereva, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.