Spomenik izginulima i umrlim vojnim obveznicima 1912-1919. godine

SMEDEREVO, 4 jul 2021 – Centralni gradski trg u Smederevu krasi i Spomenik izginulima i umrlim vojnim obveznicima 1912-1919, koji je, baš kao i nedavno obnovljena fontana sa krugovima, mimo svoje volje „prošetao“ trgom. Naime, kada je podignut 1926. godine, u znak sećanja na Smederevce stradale u Velikom ratu, zauzimao je, kako i doliči, centralno mesto na tadašnjem trgu, zapadno od ulaza u crkvu Svetog Georgija. Negde polovinom prošlog veka, u jednoj od mena koje je trg preživljavao, neko je zaključio da mu tu nije mesto, premešten je gde i sada stoji, jugoistočno od hrama.

Podignut je, bi rečeno, 1. decembra 1926. godine, zauzimanjem Društva za podizanje spomenika iz redova zanatlija, a uz pomoć svih građana iz Smedereva, kao i velikih priložnika Okruga smederevskog, Opštine smederevske, sreza Podunavskog, Bisenije i Antonija M. Petrovića. Autor spomenika je beogradski vajar i kamenorezac Nikola Lukaček, vlasnik Mermerne industrije i, kažu, jedan od uvaženijih srpskih masona u to doba. Lukaček je recimo, izradio i grupu skulptura na Zanatskom domu, sadašnjem sedištu Radio Beograda u Hilandarskoj 1.

Centralna figura spomenika je iz daljine uočljiva, maltene u prirodnoj veličini, skulptura srpskog ratnika, prekrštenih ruku, oslonjenog na  pušku, sasvim u duhu vremena u kome je spomenik nastao i njegovoj svrsi. Prikazan je u punoj ratnoj opremi, sa ogrtačem, torbicama, manjerkom, obučen u šinjel do polovine listova sa dvoredim kopčanjem i čakšire, sa šajkačom na glavi i opancima na nogama. Manje upadljiva je skulptura u dnu, dečaka u narodnoj nošnji, koji klečeći podiže pobednički venac iznad glave, ka figuri ratnika na vrhu spomenika.

Smederevo je kao pogranična varoš u vreme izbijanja Velikog rata imalo izuzetan strateški značaj i zbog toga je stradalo i podnelo veće žrtve od nekih drugih tadašnjih srpskih gradova slične veličine. Po poslednjem popisu pre Prvog svetskog rata, onom obavljenom 1910. godine, Smederevo je imalo 7.411 stanovnika. Kada su Nemci, revnosni i pedantni kakvi su, tokom okupacije, 1916. popisali stanovništvo, zabeležili su da ima samo 4.165 Smederevaca. Nemali broj ih je sa srpskom vojskom bio daleko, ostavivši kosti u raznim bojevima i stradanjima podalje od rodnih kuća. Više stotina žitelja Smedereva je bilo internirano 1916, ali ih je mnogo i stradalo u gradu i okolini. Svoj doprinos pobedi u Prvom svetskom ratu, u onom najvrednijem, ljudskim životima, smederevski kraj je dao u velikoj brojci. Kolikoj – nažalost, nikada tačno nije utvrđeno, ali o tome svedoče imena poginulih ratnika uklesana na spomen obeležjima, baš kao i ovaj, podignutim uglavnom dvadesetih godina prošlog veka, a takvih je kao retko gde; od 28 naseljenih mesta na teritorij grada Smedereva ima ih u 23.

Na sve četiri strane postamenta Spomenika izginulima i umrlim vojnim obveznicima 1912-1919. na centralnom smederevskom trgu uklesano je 287 imena i prezimena palih ratnika sa navedenim činom ili zanimanjem, baš kao tekst o priložnicima, a postavlјene su tu četiri fotografije na porcelanu.

Spomenik je relativno skoro obnovljen i restauriran, postavljeni su i reflektori koji ga osvetljavaju, a ostaje nada da ga više neće „šetati“, da je na ovom, sadašnjem mestu našao mir, baš kao i tih 287 Smederevaca čija imena su na njemu.

Do Smedereva se može stići na više načina. Drumom iz pravca jugoistoka auto-putem E-75, isto i severozapada, iz pravca Beograda, a tu vam je na raspolaganju i stari put od Beograda preko Grocke. Smederevo ima trostruku vezu s auto-putem; preko izlaza kod Vodnja, Ralje i Kolara. Sa severa, drumom dolazi se preko mosta na Dunavu, poslednjeg prelaza preko ove reke, kada se prođe Beograd, sve do Đerdapa. Autobusom iz tog pravca na raspolaganju vam je mnoštvo polazaka, čiji raspored možete da vidite ovde.

Pravac prema Požarevcu, iz koga jedino možete vozom doći u Smederevo, istovremeno je i veza sa gradovima na Dunavu nizvodno od ušća Velike Morave (Veliko Gradište, Golubac) i sa područjem Đerdapa.

Smederevo se nalazi i na međunarodnoj Dunavskoj biciklističkoj ruti Euro Velo 6, na trasi koja vodi od Atlantika sve do Crnog mora. Na internet stranici The Danube Regional Development Project mogu se pronaći detaljne informacije o Dunavskoj biciklističkoj ruti, a u sekciji 5 opis dela rute,

Na kraju, za one sklone avanturi, tu je i koridor 7 – Dunav, na kome, nažalost, još nema komercijalnog putničkog prevoza do Smedereva, ali tu su uvek alternativni način. Pored Smedereva Dunav protiče u dužini od 25 kilometara, od Orešca na 1.124 do ušća Morave na 1.103 kilometru Dunava.  Ova reka pored Smedereva teče pravcem zapad-istok, od Orešca do Kuliča,sa širinom korita od 800 do 1.300 metara. Kod Smederevske tvrđave je rečnim ostrvima razdvojen u tri kraka od kojih je desni najširi i najdublji.

Projekat „Putokazi – do Smedereva i u Smederevu“ sufinansiran je iz budžeta Grada Smedereva, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.