Izvor: Republički zavod za statistiku, 2. oktobar 2022 – Ove subote počeo je popis stanovništava, domaćinstava i stanova u Srbiji. Kao nikada do sada, izazvao je lavinu pitanja, pa i različitih komentara, što neko reče, „k’o da nam je prvi put“. Možda su se okolnosti promenile, sada su tu društvene mreže, pa je poverenje u vlast, da neće zloupotrebiti dobijene podatke, kanda malo uzdrmano. Mada, nije nam prvi put da se popisujemo. Za razliku od nekih drugih zemalja, sprovođenje popisa ima dugu tradiciju na tlu Srbije; prvi opšti popis stanovništva sproveden je juna 1834. godine – po naređenju kneza Miloša.
Ovaj popis nije obuhvatao Turke (koji se ni kasnije nisu popisivali) i Rome, koji su bili izuzeti od popisa jer nisu bili podložni opštem oporezivanju. Pored kuća i poreskih glava, popisom su obuhvaćeni i vojni obveznici, piše u zanimljivom istorijatu popisa koji je objavio Republički zavod za statistiku, a koji prenosimo.
| Od prvog opšteg popisa ljudstva pa do Prvog svetskog rata, popisi su se u proseku sprovodili na skoro svakih pet godina: 1841, 1843, 1846, 1850, 1854, 1859, 1863, 1866, 1874, 1879, 1884, 1890,1895, 1900, 1905, 1910. |
Popis stanovništva koji je sproveden u oktobru 1866. godine smatra se prvim modernim popisom. Pod rukovodstvom Vladimira Jakšića, začetnika statistike u Srbiji, izvršene su ozbiljne pripreme za sprovođenje pomenutog popisa, izrađeni su formulari i pravila popisivanja i uključen je veliki broj novih obeležja. Ovim popisom obuhvaćeno je celokupno stanovništvo.
Naredni popis, sproveden u decembru 1874. godine, bio je još ambiciozniji. Priprema ovog popisa bila je obimnija a prikupljeni podaci su iskazani na nižim teritorijalnim jedinicama (srezovi, opštine).
Statističko odeljenje pripremalo je novu akciju popisivanja za kraj decembra 1880. godine i to u skladu sa preporukama Međunarodnog statističkog kongresa održanog 1872. godine u Petrogradu (Rusija). Međutim, rat sa Turskom, 1877. i 1878, kao i posleratne političke prilike sprečile su sprovođenje ove akcije. U međuvremenu, Srbija je na Berlinskom kongresu (1878. godine) dobila puno međunarodno priznanje nezavisnosti, na teritoriji proširenoj Niškim, Pirotskim, Vranjskim i Topličkim okrugom. Da bi se utvrdilo brojno stanje ljudstva i poreskih obveznika u oslobođenim krajevima, sproveden je delimični popis u ovim, tzv. novim oblastima, samo sedam meseci nakon Berlinskog kongresa, u februaru 1879. godine.
Popis iz 1884. godine razlikuje se od svih ranijih popisa, jer je sproveden na osnovu zakona – „Zakon o popisu ljudstva i imovine“. Od tada su svi popisi na tlu Srbije vršeni na osnovu posebne zakonske regulative.
Težnja da se statističko posmatranje prilagodi savremenim zahtevima nauke i preporukama međunarodnih statističkih kongresa došla je do izražaja 1890. godine, donošenjem „Zakona o popisu stanovništva i domaće stoke“, po kome se „popisi imaju vršiti svakih pet godina, i to u isti mah na dan 31. decembra“.
Poslednji popis u Kraljevini Srbiji sproveden je 1910. godine. Najznačajnija razlika ovog popisa u odnosu na prethodne ogleda se u tome što je pored tzv. Porodičnog lista prvi put uveden individualni popisni listić ̶ Popisnica.
| U periodu između dva svetska rata izvršena su samo dva popisa stanovništva, i to 1921. i 1931. godine. Naredni popis je planiran za mart 1941. godine, ali zbog političkih događaja i početka Drugog svetskog rata nije sproveden. |
Zbog potreba da se u što kraćem roku prikupe podaci o štetama nastalim usled ratnih razaranja, 1948. godine izvršen je tkz. „skraćeni“ popis, a već 1953. i prvi kompletan posleratni popis stanovništva.Počev od popisa 1961. godine, u skladu sa preporukama UN, ponovo je uspostavljena desetogodišnja periodika, tako da su popisi sprovedeni 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Prvi popis u 21. veku, i prvi nakon rasformiranja SFRJ, u tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji, koju su činile Srbija i Crna Gora, planiran je za april 2001. godine. Međutim, zbog nedostatka finansijskih sredstava, najpre su državni organi Crne Gore, a kasnije i Srbije doneli odluku da se popis odloži. Popis je u Srbiji sproveden aprila 2002. godine, ali samo na teritoriji centralne Srbije i AP Vojvodine, jer za njegovo sprovođenje na području AP Kosovo i Metohija nisu postojali uslovi, dok je Crna Gora popis realizovala 2003. godine.
Popis 2011. godine je prvi popis nakon 100 godina koji je Republika Srbija sprovela kao samostalna država. Ovaj popis nije sproveden u aprilu (kao što je ranije bila praksa) već u oktobru, uz finansijsku podršku Evropske komisije. Popis 2011. nije sproveden na teritoriji AP Kosovo i Metohija, dok je u opštinama Bujanovac i Preševo zabeležen smanjen obuhvat jedinica popisa zbog bojkota velikog broja pripadnika albanske nacionalne manjine.