SMEDEREVO, 10. novembar 2024 – U prošlom nastavku serijala „Šest vekova Smederevske tvrđave – u susret velikom jubileju“ bavili smo se odabirom mesta gde će ona nastati, a u ovom ćemo, još uvek u prvom od šest njenih vekova, o tome kako je sagrađena.
Osnovu utvrđeno grada čine dva nepravilna trougla, opkoljena vodom dve reke i kanala. Do 1439. na prostoru od deset i po hektara podignut je i Veliki grad sa 19 kula, crkvom, vojnim logorom, kućama za stanovanje, zanatskim radnjama…
Kao što je većma znano, prvo je sazidan Mali grad. Ovaj kolokvijalni naziv za dvor despota Đurđa toliko se zapatio u lokalnom jeziku i pameti da bi bilo uzaludan trud i pokušati da se tu nešto menja, pa se nećemo ni truditi. Činjenica da se u srpskoj srednjovekovnoj narodnoj poeziji zamak ili manja utvrda nazivaju gradom učinila je svoje, a sa narodom se nije svađati.
Dvor je dvor, zvali ga i Malim gradom, i kao takav je i sagrađen, da u njemu boravi vladar, sa porodicom, sa svitom, neretko i visokouvaženim gostima iz inostranstva, umetnicima kojima je bio mecena, naravno i sa slugama, bez njih to ne bi bilo sve moguće, da ta silesija sveta opstane u relativno malom prostoru. Da se prehrani, da se obuče i okupa, zabavi i obavi druge po državu važne poslove.
Unutar zidova grada živelo je, po nekim procenama, između 4 i 5 hiljada ljudi, a po zapisu Evlije Čelebije, osmanskog putopisca iz XVII veka, unutar zidina moglo da stane i 10.000 askera, toliko brojne vojne snage. Iako se radilo o čvrstoj građevini od kamena, za čiju izgradnju su bili angažovani vrhunski neimari iz Dubrovnika i Carigrada, imala je jednu manu – bila je građena za napad i odbranu od hladnog oružja, a zna se da je XV vek uveliko bio vek vatrenog oružja. Smederevska tvrđava je koncipirana kao grad sagrađen za borbu i odbranu od i sa hladnim oružjem. Topovskih mesta u početku nije bilo, a tek su Turci, pošto su je zauzeli, 1480. godine, pojačali za tu namenu predviđenu odbranu dodajući ispred sva tri ugla po jednu savremeniju nisku baterijsku kulu.
A da bi se napravila takva tvrđava bilo je neophodno mnogo rada, naravno i prisilnog – kuluka, koji je pripisan, kome bi drugom, despotici Jerini. Izgradnja tvrđave trajala je punih 11 godina, a da sve bude gore, radovima je rukovodio Jerinin brat Đorđe Kantakuzin sa grčkom vojskom, što je dodatno stvaralo nezadovolјstvo u narodu i na kraju dovelo do toga da ona zauvek bude upamćena kao surova i bezdušna despotica. Zbog velike brzine kojom je Tvrđava pravljena mnogi graditelji su umrli od iznemoglosti radeći na građevini. Čak su, po njenoj zapovesti, navodno, i trudnice morale da nose teško kamenje. A to kamenje je stizalo sa raznih strana, sa Kosmaja ali i iz tvrđave Ram na Dunavu, pa i iz Viminacijuma. Tada se baš nije mnogo marilo za kulturno-istorijsko nasleđe.
Iste godine kada je Tvrđava završena, Murat II sa 130.000 vojnika i tromesečne opsade osvaja grad. „Pošto je Đurađ shvatio da njegove snage nisu dovoljne da se odupre zetu, naoruža dobro grad Smederevo, ostavivši u njemu za odbranu jednog svog sina, a sam pređe Ugrima sa svojim drugim, mlađim sinom i sa celom porodicom, vodeći sa sobom mnogo sveštenika“, zapisao je dubrovački monah i istoričar Mavro Orbin u svom Kraljevstvu Slovena. Tek pet godina kasnije, posle tursko-ugarskog rata 1444, Tvrđava je vraćena Đurđu. I narednih 12 godina, do njegove smrti, ona postaje centar političkog i društvenog života. Za vreme despota Đurđa i njegovog sina Lazara tu je radila kovnica novca. Pored lava koji korača, heraldičkog simbola porodice Branković, na novcu se u više različitih varijanti javlja i natpis koji je označavao ime grada Smedereva.
U svakom slučaju, Smederevska tvrđava je bila poslednje veliko ostvarenje srpske vojne arhitekture. Smederevski grad bio je, kada se izuzmu utvrđene varoši, jedna od najvećih srednjovekovnih tvrđava u Evropi.
Projekat „Šest vekova Smederevske tvrđave – u susret velikom jubileju“ sufinansiran je iz budžeta Grada Smedereva, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.