SMEDEREVO, 8 decembar 2024 – U prošlom nastavku serijala o šest vekova Smederevske tvrđave nagovestili smo da će se Turci tu, pošto su je osvojili, „zabaviti“ maltene dve trećine ukupnog trajanja zdanja. Ako ćemo baš u godinu, proboravili su tu tačno 366 godina.
Da su bili tu Turci su ostavili trag i podigavši tri topovske kule i to je bila poslednja faza izgradnje Tvrđave, reč je još uvek o petnaestom veku. Posle bitke u Godominskom polju 1476, Osmanlije su od materijala dobijenog rušenjem nekadašnje despotove crkve Blagoveštenja u Velikom gradu, podigli nisku artiljerijsku kulu na ušću Jezave u Dunav. Uz pomoć materijala sa drugih strana podignute su još dve takve kule u temenima Tvrđave i na kraju još jedna niska artiljerijska kula koja je predstavljala ulaznu gradsku kulu, a koja je nestala u eksploziji 5. juna.
Možda nisu mnogo radili na Tvrđavi, ali su se Turci baš dali u izgradnju džamija i inih verskih objekata. Istoričar Esad Rahić je tako objavio podatak da je, tokom vekova turske vladavine Smederevom, ovde – u samom gradu i bližoj okolini, bilo čak 27 džamija, više nego što ih je u istom periodu bilo, recimo, u Novom Pazaru. To i ne čudi s obzirom da je Smederevo bilo sedište sandžaka, osmanske carske administrativne jedinice, i kao takvo centar turske vladavine na ovim prostorima. I kada je glavni grad, uslovno ga tako nazovimo, ove turske provincije premešten u Beograd ostao je naziv Smederevski sandžak za ovaj deo tadašnje osmanske imperije.
“Tokom 16. i 17. stoljeća Smederevo je preraslo u tipičnu istočnjačku, orijentalnu varoš, sa svojim mahalama, džamijama, mesdžidima, tekijama, mektebima, medresama, hamamima, karavan-sarajima, hanovima, česmama, sebiljima i muslimanskom većinom stanovništva, s većinski bondručnom stambenom arhitekturom utonulom u prostrano zelenilo ograđenih bašči”, piše Rahić.
Od one dve džamije, čije su ostaci minareta nađeni, nastale nakon osmanskog osvajanja Smedereva 1459, prva je, verovatno, bila džamija sultana Mehmeda II Fatiha, a druga smederevskog sandžakbega Mehmed-bega Minetovića, koji je na toj funkciji bio do 1463.
Smederevo i tvrđava su Srbima prvi put vraćeni 1805. kad su Turci ključeve predali Karađorđu. Kako se najveći srpski grad, i u to vreme – Beograd, još uvek nalazio u turskim rukama, to su Karađorđe i ustanici po oslobođenju Smederevo proglasili za prestonicu srpske države.
Godinu ranije, 1804, da podsetimo one koji nisu bili sjajni iz istorije, izbio je Prvi srpski ustanak, baš u Smederevskom sandžaku. Već bi pomenuto, ali da bude i objašnjeno; tako se zvala ova provincija, odnosno tako je bilo po Turcima, da Smederevo bude glavno, barem u nazivu, a Beograd sedište pašaluka, mada je u Beogradu stolovao sandžakbeg. Komplikovano je to, uglavnom ustanku je prethodila seča knezova, kojom su Turci hteli da preduprede nemire u Srbiji, a samo su, ispostavilo se, ubrzali ustanak.
Turci će definitvno iz Smedereva biti ispraćeni tek 24. aprila 1867. godine, opet niz Dunav, u pravcu Vidina. Primopredaja grada izvršena je u podne, kada je kompletan garnizon sa 380 turskih nizama i oficira otplovio lađom „Deligrad“ iz Smedereva. I opet je bilo svečano, dok su oni odlazili svirala je vojna muzika, a slavlje u gradu se nastavilo do kraja dana.
Zanimljiv je razlog zbog koga su se Turci zadržali u Smederevu šest dana duže no u Beogradu. Naime, u Smederevu je turska posada imala veću količinu provijanta, hrane i prepečenog hleba, koju su morali da rasprodaju pre odlaska, pa se zbog toga, navodno, kasnilo sa evakuacijom.
Smederevo je tada imalo 3907 stanovnika. Nekoliko godina ranije odavde je ispraćeno tursko stanovništvo, njih oko 500, ali su ostali ovi u garnizonu, na koje su se Smederevci stalno žalili Mihajlu, da ih maltretiraju i da se po gradu bahate. Sve do tog 24. aprila 1867. kad su otišli zanavek. Turci su tada usput pokupili i posadu u Fetislamu, njihovoj utvrdi u Kladovu, poslednje vojnike koje su imali u Srbiji.
Posetioci Smedereva i Tvrđave, nažalost, o svemu ovome mogu da saznaju tek ako se zapute u zgradu Muzeja. Kulu na kojoj je bio natpis, a koji je dao da se izradi knez Mihajlo u sećanje na ovaj događaj iz 1867. i „pokajanje“ Smedereva od pada 1459. godine pod Turke, srušili su Austrijanci 1916. kada su proširivali prugu. Povodom stogodišnjice, 1967. godine, postavljena je spomen ploča, ali je bronza bila isuviše veliko iskušenje za sakupljače sekundarnih sirovina. Nestala je pre nekoliko godina, a na zidinama Tvrđave još uvek stoji prazno mesto gde je bila.
Projekat „Šest vekova Smederevske tvrđave – u susret velikom jubileju“ sufinansiran je iz budžeta Grada Smedereva, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.